Małżeństwa mieszane wyznaniowo. Co na to Kościół katolicki?

Małżeństwa mieszane w prawie kościelnym

Pojęcie "małżeństwo mieszane" może wydawać się bardzo szerokie znaczeniowo. Jednak, tak naprawdę nazwa ta dotyczy związku małżeńskiego, w którym jedna osoba jest katolikiem, a druga osobą ochrzczoną, ale nie będącą w Kościele katolickim. Obie strony małżeństwa wyznają więc religię chrześcijańską. To jedyna sytuacja, którą prawo kościelne określa jako "małżeństwo mieszane". Czym innym natomiast są małżeństwo ze stroną nieochrzczoną oraz małżeństwo z osobą, która porzuciła wiarę katolicką.

Zagadnienie małżeństw mieszanych wyznaniowo jest omówione szczegółowo w "Dyrektorium w sprawie realizacji zasad i norm dotyczących ekumenizmu". Papieska Rada Popierania Jedności Chrześcijan podkreśla w nim, że podstawową troską Kościoła była i jest troska o nierozerwalność węzła małżeńskiego. Czy to w przypadku małżeństw katolickich, czy mieszanych wyznaniowo. Ma to na celu utrzymanie trwałości życia rodzinnego, które dwoje osób po zawarciu sakramentu małżeństwa założyło.

Jednak zwrócono przy tym uwagę, że "doskonała jedność osób i całkowite dzielenie ze sobą życia – stanowiące stan małżeński – zostają w pełni zabezpieczone, gdy dwoje małżonków przynależy do tej samej wspólnoty wiary" (Dyrektorium, 144). Z kolei różne wyznania wśród małżonków mogą być przyczyną trudności w zachowaniu swojej wiary i zaangażowaniu religijnym. Zarówno dla samych małżonków, jak i ich dzieci.

Kryteria zawarcia mieszanego związku małżeńskiego

Pozwolenie na zawarcie małżeństwa mieszanego jest udzielane jeśli istnieje przyczyna "słuszna i rozumna". Jednak kandydaci do zawarcia takiego związku małżeńskiego są pouczani o celach małżeństwa i jego właściwościach. Co ważne, osoba wyznająca religię katolicką składa wówczas oświadczenie, że "jest ona gotowa przezwyciężyć niebezpieczeństwo porzucenia wiary i szczerze przyrzeka uczynić, co tylko możliwe, aby wszystkie dzieci zostały ochrzczone i wychowane w Kościele katolickim" (Dyrektorium, 150).

O takim zobowiązaniu informuje się drugą stronę. "Równocześnie trzeba stwierdzić, że strona niekatolicka może odczuwać podobne zobowiązanie ze względu na swe własne zaangażowanie chrześcijańskie. Należy więc zauważyć, że w prawie kanonicznym nie wymaga się od tego drugiego partnera żadnej, pisemnej czy ustnej, obietnicy" (Dyrektorium, 150).

Dzieci w małżeństwie mieszanym wyznaniowo

Katolik w małżeństwie mieszanym ma szczególnie trudne zadanie, gdyż z jednej strony musi podjąć obowiązek przekazywania wiary katolickiej dzieciom, z drugiej zaś nie może działać na szkodę jedności małżeńskiej i trwałości życia rodzinnego, uwzględniając wiarę współmałżonka.

Dokument reguluje również sytuację, gdy dzieci pomimo wysiłku katolickiego rodzica, nie zostały ochrzczone w Kościele katolickim. "Jeżeli pomimo tych wszystkich wysiłków dzieci nie zostaną ochrzczone w Kościele katolickim, rodzic katolicki nie podpada pod cenzurę prawa kanonicznego. Niemniej spoczywający na nim obowiązek dzielenia ze swymi dziećmi wiary katolickiej bynajmniej nie ustaje" (Dyrektorium, 151).

Jak wygląda ślub mieszany?

"Małżeństwo między stroną katolicką a członkiem Kościoła Wschodniego jest ważne, jeżeli celebrował je szafarz wyświęcony zgodnie z określonym obrzędem religijnym, pod warunkiem, że inne przepisy prawa, wymagane do ważności, zostały zachowane. W tym przypadku kanoniczna forma celebrowania wymagana jest do godziwości. Kanoniczna forma jest natomiast wymagana do ważności małżeństw między katolikami i chrześcijanami innych Kościołów i Wspólnot eklezjalnych" – czytamy w Dyrektorium dot. ekumenizmu.

Strona katolicka może jednak otrzymać dyspensę od zachowania kanonicznej formy małżeństwa. Takiej dyspensy udziela ordynariusz miejsca strony katolickiej, jeśli zaistnieją ku temu ważne powody. Jeśli taka dyspensa zaistnieje, małżonkowie muszą postarać się o inną formę publicznej celebracji, gdyż jest ona konieczna do uznania ważności małżeństwa (Dyrektorium, 156). Nie ma możliwości sprawowania w takiej sytuacji dwóch obrzędów religijnych, zgodnych z przekonaniami każdej ze stron. Byłoby to wbrew jedności małżeńskiej.

"Za uprzednią zgodą Ordynariusza miejsca kapłan katolicki lub diakon, o ile tylko został zaproszony, może być obecny, względnie uczestniczyć w jakiejś mierze w celebracji małżeństw mieszanych, gdy udzielona została dyspensa od formy kanonicznej. W takim jednak przypadku może mieć miejsce jedna tylko ceremonia, podczas której osoba jej przewodnicząca przyjmuje wymianę zgody małżonków. Na zaproszenie celebransa kapłan katolicki lub diakon może odmówić dodatkowe i odpowiednio dostosowane modlitwy, odczytać Pismo św., powiedzieć krótkie słowa zachęty i pobłogosławić związek" (Dyrektorium, 157). Podobnie sytuacja wygląda w przypadku, gdy małżeństwo zawierane jest podczas obrzędu katolickiego (zazwyczaj poza liturgią eucharystyczną).

W przypadku, gdy ślub odbywa się podczas Eucharystii, "decyzję o dopuszczeniu, lub nie, niekatolickiej strony małżeństwa do komunii eucharystycznej winno się podjąć zgodnie z ogólnymi normami istniejącymi w tej dziedzinie, zarówno w odniesieniu do chrześcijan wschodnich, jak też do innych chrześcijan, uwzględniając przy tym tę szczególną sytuację przyjmowania sakramentu małżeństwa chrześcijańskiego przez dwie osoby ochrzczone" (Dyrektorium, 159).

Małżeństwa mieszane w praktyce

Zadaniem duszpasterzy jest pomagać małżonkom, którzy są w małżeństwie mieszanym, aby żyli wspólnym dziedzictwem chrześcijańskim. " (...) trzeba im przypominać, że wspólnotowa modlitwa jest istotna dla ich harmonii duchowej i że czytanie oraz studium Pisma św. mają tu wielkie znaczenie" (Dyrektorium, 149). Kościół zachęca również, by w okresie przygotowawczym do małżeństwa narzeczeni poznali "tradycje religijno-kościelne każdego z nich, oraz poważne studium istniejących różnic".